13 Οκτ 2008

Βλακεία, Απληστία, Επανάληψη

Υπάρχει μια σταθερά στο σύμπαν των αδερφών Κοέν, την οποία εντοπίζουμε και στην τελευταία τους ταινία, Burn After Reading : η Βλακεία. Η Βλακεία βάσει της κοινής πείρας, είναι ανίκητη. Γιατί είναι ανίκητη; Κι εξάλλου, γιατί να επιδιώκει κάποιος τη – μάταιη – αντιπαράθεση με αυτήν, αφού γνωρίζει εκ των προτέρων ότι θα βγει χαμένος; Διότι, υποστηρίζουν οι Κοέν, η Βλακεία διαχέεται σε όλες τις κοινωνικές τάξεις. Η μειωμένη αντιληπτική και συνθετική ικανότητα δεν προκαλείται αναγκαστικά από την έλλειψη πλούτου ή (τυπικής) μόρφωσης. Οπότε είναι αναπόφευκτη η επαφή, ακόμα και η συναναστροφή με τους βλάκες. Οι Κοέν βέβαια επιχειρούν μια κάθετη τομή ανάμεσα στους άντρες και τις γυναίκες, τις οποίες παρουσιάζουν ψυχρές, υπολογίστριες, έως και αδίστακτες, καθόσον εργαλειοποιούν τους άλλους. Οι στόχοι των ηρωίδων τους κρίνονται βλακώδεις με βάση κάποια ουσιαστικά κριτήρια αυθεντικότητας, αλλά η χρησιμοποίηση δυναμικών μέσων και η συγκρατημένα επιθετική συμπεριφορά τους δεν επιτρέπουν την αυτόματη κατάταξή τους στην κατηγορία των βλακών.

Επιστρέφοντας στο αρχικό ερώτημα, θα λέγαμε ότι η Βλακεία είναι ανίκητη, διότι αποτρέπει την προσαρμογή του ατόμου στις μεταβαλλόμενες περιστάσεις. Η δυσκαμψία ή και ακαμψία του βλάκα αποτελεί το ισχυρότερο όπλο του, σε ένα βραχυπρόθεσμο – ευτυχώς - πλαίσιο. Οι βλάκες κατά κανόνα δεν μπορούν να θέτουν εσαεί ανυπέρβλητα εμπόδια στους υπολοίπους. Για τους Κοέν, τα πράγματα βρίσκονται σε συνεχή μεταβολή, από το μηδέν γεννιούνται διαρκώς συμβάντα, τα οποία οι άνθρωποι καλούνται να αντιμετωπίσουν ανάλογα με τις ικανότητες τους. Η Βλακεία φανερώνεται σε όλο της το μεγαλείο, όταν νέα στοιχεία ή δεδομένα καθιστούν απαραίτητη τη χρήση της δημιουργικότητας ή της φαντασίας για την πραγμάτευση ενός ζητήματος ή τη λύση ενός προβλήματος. Συνήθως όσοι έρχονται αντιμέτωποι με τους βλάκες αδυνατούν να θέσουν στην υπηρεσία μιας κοινής υπόθεσης τις δυνάμεις και τις ικανότητές τους. Απαιτείται μαστοριά και εμπειρία για την υπέρβαση της Βλακείας. Αλλά και ο ίδιος ο βλάκας (ή οι βλάκες από κοινού) εμμένει εκ του φυσικού του σε μια ιδιαίτερη στάση και συμπεριφορά ανεξαρτήτως της εξέλιξης της ιστορίας. Τα γεγονότα εξελίσσονται ερήμην του, ενώ ο ίδιος παραμένει ανεπηρέαστος, απαράλλαχτος. Το στοιχείο αυτό είναι ιδιαιτέρως εμφανές στις ταινίες των Κοέν.

Όπως και στο The Big Lebowski οι Κοέν προσθέτουν στη Βλακεία την Απληστία, δημιουργώντας ένα καταστροφικό μείγμα. Σε σχέση με την κορυφαία κωμωδία τους, οι αμερικανοί δημιουργοί τονίζουν περισσότερο στο Burn After Reading το στοιχείο της Επανάληψης : αλκοόλ, σεξ σε ρυθμό υπαγόρευσης, γυμναστική, πανομοιότυπα ραντεβού. Ενώπιον του χάους από το οποίο αναδύονται οι νέες μορφές, οι άνθρωποι αγκιστρώνονται σε ορισμένες σταθερές, αποποιούμενοι κατ’ανάγκη την ευθύνη της κριτικής και της αναζήτησης.

Οι Κοέν διασκεδάζουν αφάνταστα με το να αποδομούν την περσόνα μεγάλων σταρ όπως ο Πιτ, ο Κλούνεϊ ή ο Μάλκοβιτς. Και αυτοί με τη σειρά τους διατηρούν ένα σωστό τόνο, απόλυτα συμβατό με το κοενικό περιβάλλον, δίχως να φοβούνται, είναι η αλήθεια, να τσαλακώσουν όχι τόσο το κινηματογραφικό τους προφίλ, όσο τη δημόσια εικόνα τους, που τους θέλει λαμπερούς, γοητευτικούς, «προχωρημένους». Υπηρετώντας ταυτόχρονα πιστά και μια γενικότερη θεώρηση, που θέλει το σύμπλεγμα των θεσμών στην Ουάσινγκτον κουρασμένο, αρτηριοσκληρωτικό, εν τέλει επικίνδυνο.

15 σχόλια:

nigredo of transclass είπε...

έχουν γραφτεί και ποιήματα για τη βλακεία, ολόκληρες διατριβές από τους ίδιους τους βλάκες (διάβασα πρόσφατα μία). προσωπικά θεωρώ τον κρετινισμό ή τη βλακεία αν θες βαθμό διαστρέβλωσης αφού όλοι μας έχουμε επιδείξει την ικανότητα σε φάσεις της ζωής μας. είναι όμως κουραστική η επανάληψη πόσο μάλλον των πράξεων του αποκλειστικά βλάκα. just another dead man talking.

την ταινία θα τη δω σύντομα. αφιερώνω το ποιηματάκι από το μλογκ μου για το θέμα.

Praise by Harry Smart
(from Fool's Pardon )

Praise be to God who pities wankers and has mercy on miserable bastards. Praise be to God who pours his blessing on reactionary warheads and racists.
For he knows what he is doing; the healthy have no need of a doctor, the sinless have no need of forgiveness. But, you say, They do not deserve it. That is the point;
That is the point. When you try to wade across the estuary at low tide, but misjudge the distance, the currents, the soft ground and are caught by the flood in deep schtuck.
then perhaps you will realise that God is to be praised for delivering dickheads from troubles they have made for themselves. Praise be to God, who forgives sinners.
Let him who is without sin throw the first headline. Let him who is without sin build the gallows, prepare the noose, say farewell to the convict with a kiss.

Γιώργος Σταματιάδης είπε...

Χαίρομαι ιδιαίτερα που μαθαίνω ότι υπάρχει ξαδερφάκι μπλογκ!
Συμφωνώ ότι ένας βλάκας μπορεί να γράφει βιβλία, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να παράγει επιστημονικό έργο. Από την άλλη σίγουρα μπορεί να κατέχει έδρα στο πανεπιστήμιο, και νομίζω ότι η ταινία σε αυτή τη λογική κινείται.
Βλακείες έχουμε κάνει όλοι μας σε δεδομένες στιγμές. Απλώς οι Κοέν εμφανίζουν χαρακτήρες βλάκες και όχι μέσους ή έξυπνους ανθρώπους να συμπεριφέρονται βλακωδώς.

nigredo of transclass είπε...

μόρνιν ξαδερφάκι, είδα χθες την ταινία και να ένα συμπέρασμα.. είχε γέλιο... κρίμα που δε γελάω όταν μου συμβαίνουν καθημερινά τέτοιες καταστάσεις χωρίς θανάτους φυσικά:
λέω, λοιπόν, ότι βλάκας είναι ο νάρκισσος που κοιτάζει την αντανάκλαση της ανασφάλειας του και την ερωτεύεται σαν την πιο όμορφη αδυναμία στον κόσμο.

Γιώργος Σταματιάδης είπε...

Υπάρχει και η άλλη όψη του νομίσματος :
Ο Βιττγκενστάιν μας προτρέπει να κατεβαίνουμε πάντα από τα στείρα ύψη της εξυπνάδας κάτω στις πράσινες κοιλάδες της βλακείας.

nigredo of transclass είπε...

χεχεχε.... γι' αυτό τραβούσε τις κοτσίδες των μαθητριών του όταν τον έστειλαν να διδάξει σε σχολείο... δε θυμάμαι ακριβώς αλλά κάπου στην Αυστρία. οι πράσινες κοιλάδες είναι μάλλον προορισμένες για τους βλάκες, οι υπόλοιποι ας πάρουν τα όρη και τα βουνά ;)

Γιώργος Σταματιάδης είπε...

Δεν ξέρω, αλλά μ'αυτά και μ'αυτά το μυαλό μου πήγε στον μακαρίτη Χάιντερ, ο οποίος απ'ό,τι λένε, είχε σχέσεις με τον Στέφαν Πέτσνερ, παρολίγο διάδοχό του στο BZO.

Η διπλή ζωή του Γιέργκ!

Εξυπνάδα ή βλακεία να κρύβεις ή τελοσπάντων να μην δημοσιοποιείς τις σεξουαλικές σου προτιμήσεις;

γιάννης σ. είπε...

Καλημέρα ξαδερφάκια... δεν ξέρω την ταινία, ούτε από Χάιντερ και Βιτγκενστάιν (πολύ όμως μου αρέσει αυτή η κατάληξη επιθέτου). Αλλά μ'αρέσει το θέμα που πιάσατε.
Όπως όλα τα άκρα, εξυπνάδα και βλακεία δεν απέχουν πολύ μεταξύ τους, τόσο που μερικές φορές είναι δυσδιάκριτα. Δεν έχω καταλήξει ποιο είναι το πιο καταστροφικό ή πιο χρήσιμο. Είναι όμως εξίσου άξια μελέτης και θαυμασμού. Χρειαζόμαστε και τα δύο, τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο.

Απαντώ και στην ερώτηση (δεν πιστεύω να ήταν ρητορική):
Ούτε εξυπνάδα ούτε βλακεία - και το ένα και το άλλο (κατά περίπτωση) απλώς ανάγκη και ζωτικό δικαίωμα. Βλακεία μόνο να τις κρύβεις από τον εαυτό σου...

Γιώργος Σταματιάδης είπε...

Αγαπητέ μου Γιάννη,
Ελπίζω να κάνω λάθος και να μην θεωρώ (βλακωδώς) ότι μπερδεύεις τον Χάιντερ με τον Χάιντεγκερ!
Ο Χάιντερ, γνωστός ακροδεξιός ηγέτης της Αυστρίας, παντρεμένος με δύο παιδιά, διατηρούσε σχέσεις με το νούμερο 2 του κόμματός του, σύμφωνα με την ομολογία του τελευταίου. Είναι εντυπωσιακό πως η "ομοφυλοφιλική διάστασή του" δεν τον έκανε αν όχι θετικό τουλάχιστον ανεκτικό απέναντι σε κάθε διαφορετικότητα.
Ίσως η δημόσια παραδοχή της σχέσης του να άλλαζε άρδην το βλέμμα των άλλων και να έθετε τέρμα στην πολιτική του καριέρα (ως ακροδεξιού εννοείται).

Ως προς τη χρησιμότητα της βλακείας, μάλλον συντάσσεσαι με τον Βιττεγκστάιν, έτερο ομοφυλόφιλο και τεράστιο φιλόσοφο.
Πάντως διαφωνώ ότι τα όρια μεταξύ βλακείας και εξυπνάδας είναι δυσδιάκριτα. Ένα κριτήριο που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε είναι το εξής : ένας βλάκας ποτέ δεν παραδέχεται ότι έκανε βλακεία!
Οπότε είναι δείγμα πνευματικής υγείας η (δημόσια) ομολογία της βλακώδους συμπεριφοράς/πράξης.

γιάννης σ. είπε...

Τι Χάιντερ τι Χάιντεγκερ... Αυτά κάνει το πολύ name-dropping!

Η "ομοφυλοφιλική διάσταση" (προϋποθέτεις και μία ετεροφυλοφυλική?) δεν είναι τεκμήριο ανεκτικότητας και φιλο-διαφορετικότητας - η ομοφοβία και η ετεροκανονικότητα ανθούν (και) στους γκέι.
Δεν βλέπω τη σχέση μεταξύ παραδοχής της "σεξουαλικής ταυτότητας" (το προτιμώ από τις "διαστάσεις") και παραδοχής της βλακείας... υπάρχει ή τυχαία τα συνδέεις?
Πάντως αφθονούν οι περιπτώσεις(ιδίως εν Ελλάδι) που κατατάσσονται στους "έξυπνους", "πνευματικά υγιείς" και "πετυχημένους" και όμως δεν παραδέχονται ποτέ τη βλακεία τους...

Γιώργος Σταματιάδης είπε...

Ο Χάιντερ είχε και ετεροφυλοφιλική "διάσταση", καθότι παντρεμένος με δυο παιδιά. Υποθέτω ότι οι σχέσεις με τη γυναίκα του δεν ήταν πλατωνικές. Πάντως μην κολλάς στις λέξεις. Πίσω από τη "διάσταση" δεν κρύβεται κάποια υποστασιοποίηση ή πάγια αναφορά. Η λέξη "πτυχή" ίσως είναι ακριβέστερη.

Κατά τη μεγάλη τους πλειονότητα οι γκέι, ιδίως όταν έχουν υποστεί διώξεις και περιθωριοποίηση είναι πολύ ανεκτικοί απέναντι στο "διαφορετικό". Πιο σωστά, δεν αντιλαμβάνονται καν τον άλλο ως διαφορετικό ή αποκλίνοντα κοκ. Σίγουρα υπάρχουν και εξαιρέσεις. Μάλλον όμως πρέπει να είναι ελάχιστες.

Θεωρώ στην εποχή μας πιο έξυπνο, παραγωγικό, τίμιο να μην φοβάται κανείς και να αποδέχεται δημοσίως τη σεξουαλική του ταυτότητα.

Ιδού τέλος το παράδοξο : όσο παραδέχεσαι τις βλακείες σου τόσο πιο έξυπνος είσαι (κατά βάθος).

γιάννης σ. είπε...

Να ένα χτυπητό παράδειγμα ετεροκανονικότητας: ο γάμος και η απόκτηση παιδιών αποτελούν τεκμήρια ετεροφυλοφιλικότητας. Έχει παρέλθει ανεπιστεεπτί αυτή η εποχή. Δηλαδή όλοι οι άγαμοι και άτεκνοι έχουν ομοφυλοφιλική διάσταση?!

Οι λέξεις δεν είναι αθώες (ποτέ δεν ήταν), έχουν ειδικό βάρος στην έμφυλη ταυτότητα, και μάλιστα τεράστιο.

Όσο για την ανοιχτή παραδοχή της ομοφυλοφιλίας, δεν έχω καταλήξει. Θαυμάζω και βγάζω το καπέλο σε πολλές περιπτώσεις outing, αλλά και πάλι δεν μπορώ να αποφύγω τη σύγκριση: Γιατί ποτέ, πουθενά κανείς δεν βγήκε να δηλώσει (από εσωτερική ανάγκη ή εξωτερικές συνθήκες) ότι είναι ετεροφυλόφιλος?...

Υ.Γ. Για τη γλωσσική κατασκευή της σεξουαλικότητας και την ετρεοκανονικότητα βλ. την πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση του Κανάκη (http://www.aegean.gr/social-anthropology/canakis/Courses%20offered/Language%20&%20gender/Escorts%20paper.htm).

Γιώργος Σταματιάδης είπε...

Καταρχάς θεωρώ ότι υπάρχει μεγάλη ανισότητα ως προς την κατοχύρωση και απόλαυση δικαιωμάτων από τους ομοφυλόφιλους. Οπότε κάθε ομοφυλόφιλος/η που αποδέχεται δημοσίως την ταυτότητά του/της συμβάλλει εμμέσως στο να αποκτήσει κοινωνική προβολή το ζήτημα της άνισης μεταχείρισης. Είναι επομένως έξυπνη κίνηση (μακροπρόθεσμα). Επίσης για τον/την ίδιο/ίδια υπάρχουν ζητήματα χειραφέτησης κοκ.

Έχεις δίκαιο για τον Χάιντερ. Πιο σωστό να πει κανείς ότι ήταν αμφιφυλόφιλος (κατά πάσα πιθανότητα). Ο σύντροφός του δήλωσε ότι ο αποθανών άλλη σχέση είχε με τον ίδιο και άλλη με τη γυναίκα του. Επομένως, κάτι πρέπει να "έκανε" και με αυτήν. Ας μην γενικεύουμε με βάση το συγκεκριμένο παράδειγμα.

Το τεκμήριο της οικογένειας και των παιδιών είναι μαχητό - το παραδέχομαι!

Ανώνυμος είπε...

Κάπου χάθηκα....πως βρεθήκατε από την Βλακεία στην Ομοφυλοφιλία και τι σχέση έχει αυτό με την ταινία???

Ανώνυμος είπε...

Αφού το γράφει ο άνθρωπος "ελπίζω οι ταινίες να αποτελέσουν απλώς το έναυσμα για ευρύτερες συζητήσεις".
Να πω πάντως πως διαφωνώ. Μέχρι πριν κάποια χρόνια πίστευα κι εγώ πως το "outing" είναι επιβεβλημένο, αλλά μάλλον το αντιμετώπιζα στην πραγματικότητα σαν κάποιου είδους "ακτιβιστική" κίνηση, σαν ένδειξη "γενναιότητας", ανοησίες (καλή ώρα). Εξακολουθώ να αντιλαμβάνομαι την "χρησιμότητα" του, σαν κίνηση απελευθέρωσης "δεν κρύβομαι, είμαι ομοφυλόφιλος, δεν χρωστάω τίποτα σε κανέναν", μα είναι τόσο απλά τα πράγματα, όπως ψυχρά μπορεί να τα βλέπει όποιος μιλά έξω απ'τον χορό; Στο κάτω-κάτω πρόβλημα είναι κάποιος να αναγκάζεται (ή να θεωρεί και να νομίζει πως αναγκάζεται) να κρύβεται από την οικογένεια, τους φίλους, τα παιδιά του. Εκεί, ναι, τρέχουν ζητήματα. Αλλά από που κι ως που "χρωστάει λογαριασμό" σε κανέναν; Οι υπόλοιποι ετεροφυλόφιλοι, όπως είπε ο Γιάννης παραπάνω, βγαίνουν να κάνουν δημόσια δήλωση της σεξουαλικής τους κατεύθυνσης; Μμμμ...άρα; Πάει να πει πως κάποιο "θέμα" υπάρχει και χρειάζεται να βγει ο ομοφυλόφιλος, να μας ενημερώσει "για να το ξέρουμε"; Έτσι λοιπόν αυτομάτως μιλάμε για κάτι που είναι "τέτοιο" για το οποίο πρέπει να ενημερωθούμε και αυτός να "απελευθερωθεί"; Και σε πόσες αντιφάσεις πέφτουμε όταν αντιμετωπίζουμε έτσι τα πράγματα;
Και στο κάτω-κάτω, πρέπει τότε να βγουν και οι υπόλοιποι να δηλώσουν κάτι σε σχέση με την σεξουαλική τους προτίμηση; Εθισμό στις τσόντες, ουρολαγνεία, σαδισμό;
Συνήθως κοιτάμε την καμπούρα του άλλου και όχι τη δική μας, συνήθως μας ενδιαφέρουν οι δηλώσεις και ισχυρισμοί και γυρνάμε την πλάτη μας στο παρακάτω και το παραπέρα.
Περισσότερη ενδοσκόπηση, λιγότερη περισκόπηση. Καλές προβολές, μπορεί να επιστρέψω.
Κ. Αναγνώστου.

Γιώργος Σταματιάδης είπε...

Αγαπητέ Κ.Αναγνώστου
Καταρχάς χαίρομαι ιδιαίτερα για την ουσιαστική παρέμβαση.
Ομολογώ ότι ως ομιλών έξω από το χορό, ίσως δεν αντιλαμβάνομαι τι σημαίνει επακριβώς να βγαίνει κανείς ανοιχτά και να δηλώνει τη σεξουαλική του ταυτότητα.

Στο μεταπτυχιακό που έκανα στο Παρίσι, ο καθηγητής μου Daniel Borrillo υπεράσπιζε με θέρμη τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων. Η θέση του και η στάση του ήταν εφικτή στο βαθμό που δήλωνε ελεύθερα και παντοιοτρόπως τη σεξουαλική του ταυτότητα. Δεν θα μπορούσε να διδάσκει το ζήτημα των διακρίσεων με γνώμονα το σεξουαλικό προσανατολισμό, τουλάχιστον όχι με συνέπεια και πειστικότητα, αν κρυβόταν πίσω από ένα πέπλο μυστηρίου.

Δυστυχώς στον κόσμο που ζούμε πρέπει ο/η ίδιο/α ο/η παθών/ούσα να ξεσηκωθεί και να διεκδικήσει τα δικαιώματά του/της (μάλλον πάντα έτσι ήταν). Θεωρώ - αφηρημένα – ότι αποτελεί μια έξυπνη κίνηση, προς τη βελτίωση των συνθηκών ζωής κάποιου/ας. Το ζήτημα της σεξουαλικής ταυτότητας εξάλλου δεν είναι απλά μια ιδιωτική υπόθεση και δεν πρέπει να συγχέεται επουδενί με ζητήματα όπως ο εθισμός στην πορνογραφία κοκ. Η ομοφυλοφιλία-ετεροφυλοφιλία δεν είναι απλώς συνειδητές επιλογές-κατευθύνσεις. Ουσιαστικά διαπνέουν ολόκληρο το βίο, αποτελούν θεμελιώδεις στάσεις ζωής, οδηγώντας στη σύναψη δεσμών πολλές φορές ακατάλυτων. Η ομοφυλοφιλία δεν πρέπει να εξαντλείται σε μια απλή σεξουαλική επιλογή-καπρίτσιο και να ταυτίζεται με έξεις όπως ο σαδισμός.

Καλές μας προβολές λοιπόν!