Το χάος αποτελεί για τον Καστοριάδη μια τελείως κεντρική έννοια, διότι είναι αυτό που υπάρχει
(μεταφορικά) στο κέντρο του Είναι. Ο φιλόσοφος ονομάζει χάος ή άβυσσο το ανεξάντλητο του Είναι και την ικανότητα δημιουργίας. Το Είναι ορίζεται ως συνεχής δημιουργία μορφών εκ του μηδενός, μη αναγώγιμων οι μεν στις δε. Το φιλμ «Καμιά Πατρίδα για τους Μελλοθάνατους» μας δείχνει την απελπισμένη προσπάθεια του (αληθινά) κεντρικού ήρωα που ενσαρκώνει ο πάντα ακριβής Τόμι Λι Τζόουνς να αιτιολογήσει ή πιο σωστά να θέσει σε μια τάξη μια σειρά από φαινόμενα. Αποπειράται απεγνωσμένα να αντιστοιχήσει τις νοητικές του κατηγορίες με αυτό που υπάρχει και εξελίσσεται μπροστά στα μάτια του. Στο «Fargo», ένας αντίστοιχος χαρακτήρας, η έγκυος αστυνόμος, εξέφραζε τις ίδιες απορίες για την έκρηξη της βίας, αλλά κατάφερνε στο τέλος, έστω και καθυστερημένα, να επέμβει και να καταστεί μέρος της δράσης. Στο «Καμιά Πατρίδα…» αντίθετα, ο σερίφης φτάνει πάντα εκ των υστέρων, καταϊδρωμένος και ανήμπορος : «Θεωρούσα ότι όταν μεγάλωνα ο Θεός θα ερχόταν με κάποιο τρόπο στη ζωή μου. Αλλά δεν ήρθε». Οι Κοέν διατυπώνουν στη διαπασών τον πεσιμισμό τους.
(μεταφορικά) στο κέντρο του Είναι. Ο φιλόσοφος ονομάζει χάος ή άβυσσο το ανεξάντλητο του Είναι και την ικανότητα δημιουργίας. Το Είναι ορίζεται ως συνεχής δημιουργία μορφών εκ του μηδενός, μη αναγώγιμων οι μεν στις δε. Το φιλμ «Καμιά Πατρίδα για τους Μελλοθάνατους» μας δείχνει την απελπισμένη προσπάθεια του (αληθινά) κεντρικού ήρωα που ενσαρκώνει ο πάντα ακριβής Τόμι Λι Τζόουνς να αιτιολογήσει ή πιο σωστά να θέσει σε μια τάξη μια σειρά από φαινόμενα. Αποπειράται απεγνωσμένα να αντιστοιχήσει τις νοητικές του κατηγορίες με αυτό που υπάρχει και εξελίσσεται μπροστά στα μάτια του. Στο «Fargo», ένας αντίστοιχος χαρακτήρας, η έγκυος αστυνόμος, εξέφραζε τις ίδιες απορίες για την έκρηξη της βίας, αλλά κατάφερνε στο τέλος, έστω και καθυστερημένα, να επέμβει και να καταστεί μέρος της δράσης. Στο «Καμιά Πατρίδα…» αντίθετα, ο σερίφης φτάνει πάντα εκ των υστέρων, καταϊδρωμένος και ανήμπορος : «Θεωρούσα ότι όταν μεγάλωνα ο Θεός θα ερχόταν με κάποιο τρόπο στη ζωή μου. Αλλά δεν ήρθε». Οι Κοέν διατυπώνουν στη διαπασών τον πεσιμισμό τους.Αν ο Γούντι Άλεν κινείται στον αστερισμό της τυχαιότητας, οι Κοέν διερευνούν το ζήτημα της απροσδιοριστίας. Οι επιρροές των Χίτσκοκ και Πολάνσκι μετουσιώνονται σε μια σύγχρονη και συναρπαστική παρουσίαση της κινηματογραφικής εκκρεμότητας ή αλλιώ
ς σασπένς. Η απροσδιοριστία εκφράζεται ως έκπληξη ή ασυνέχεια της πλοκής, αλλά και αμιγώς σκηνοθετικά, σε κάθε σεκάνς σχεδόν. Ωστόσο, για να επιστρέψουμε στον παραλληλισμό μας, ο Άλεν, με όπλο του προφανώς την απόλυτη αδιαφορία για τα μεταθανάτια, αισθάνεται πολύ πιο σίγουρος για τον εαυτό του και την τέχνη του σε σχέση με τους αδελφούς Κοέν, οι οποίοι, αν και αποφεύγουν τις αφέλειες χάρη στο ευφυές χιούμορ τους, καταφεύγουν εντέλει στη σκιαγράφηση υπερκόσμιων χαρακτήρων (Μπαρντέμ) και στο όνειρο, ενδεχομένως προκειμένου να αποκρούσουν την (αυτο-)κατηγορία για μηδενιστικές τάσεις.Είναι αλήθεια ότι το όνειρο επανεγκαθιδρύει την κυριαρχία του διηγούμενου υποκειμένου πάνω στους άλλους και στα πράγματα. Αυτή η πρόσκαιρη παντοδυναμία βρίσκεται φυσικά στον αντίποδα της απόλυτης έλλειψης ελέγχου ή έστω επίδρασης πάνω στην ίδια την ιστορία. Το κρίσιμο κατά τη γνώμη μου σημείο αποτελεί ο βαθμός σύγκλισης ή και ταύτισης των σκηνοθετών με τον αδύναμο σερίφη τους. Το μυστηριώδες, με λιντσικές αποχρώσεις, κλείσιμο της ταινίας κι η συμπάθεια που εκφράζουν ανοιχτά μέσω του σερίφη οι Κοέν για τον καταδιωκόμενο ήρωα (Μπρολίν), αναδεικνύουν εύγλωττα την αμηχανία τους απέναντι στην τροπή της ιστορίας και κυρίως απέναντι στην κατεύθυνση που έχουν πάρει τα ανθρώπινα πράγματα. Η ανασύνταξη του χάους, η ερμηνεία της πραγματικότητας είναι για τους Κοέν (οριστικά;) ακατόρθωτη. Στον κόσμο μας, μόνο η ανταλλαγή απομένει ως δυνατότητα, με ματωμένα πλέον χαρτονομίσματα. Αυτά βέβαια μπορούν να καθαριστούν και να ξαναχρησιμοποιηθούν, ενώ τα θεμελιώδη ερωτήματα θα παραμένουν (εσαεί;) μετέωρα.
6 σχόλια:
Το σύμπαν των Κοέν επανέρχεται δριμύτερο - αυτή τη φορά με διάχυτη εκείνη τη ζοφερή ατμόσφαιρα που θυμίζει Λιντς (το Μαλχόλαντ Ντράιβ περισσότερο), ότι κάτι πολύ κακό συμβαίνει ή επίκειται, αλλά κανείς δεν μπορεί να προσδιορίσει τι.
Οπωσδήποτε πολλαπλές οι προεκτάσεις και οι αναγνώσεις, μεταφυσική-υπαρξιακή όμως η επικρατούσα. Απώλεια νοήματος και σκοπού, αδυναμία αντίδρασης στο κακό, ατελείωτο κυνηγητό (εσωτερικά και εξωτερικά), πλήρης καταβύθιση στο "σκοτάδι".
Μόνο στο τέλος ανοίγει μια φωτεινή χαραμάδα αισιοδοξίας και συμφιλίωσης. Το καλό εμφανίζεται με τη μορφή ονείρου, με την πατρική-Θεϊκή φιγούρα να χαρίζει την πολυπόθητη αίσθηση ασφάλειας και προορισμού.
ΥΓ Η κόμμωση του Μπαρδέμ είναι emo?...
Γιάννη, η αδυναμία αντίδρασης στο κακό έχει δοθεί με πειστικότερο και λιγότερο φωναχτό τρόπο από τον Ντέιβιντ Φίντσερ. Χωρίς μάλιστα τα άλματα και τις ακροβασίες του φινάλε.
Γιώργο, από τον Ν. Φίντσερ το μόνο πράγμα που εισπράξαμε από τα έργα του είναι "ένας απέραντα φωναχτός και απίστευτα λιγότερο πειστικός τρόπος" αντιμετώπισης και αντίδρασης του "κακού". Δηλαδή από που απορρέει η αντίθετη άποψη σου? από το Fight Club? το The Game? η μήπως τα video clip που έχει φτιάξει για την Paula Abdul? Σημειωτέον είναι ένας από τους αγαπημένους μου σκηνοθέτες αλλά για άλλους λόγους. Στα έργα του Φίντσερ πάντα υπάρχει κάποιος στο τέλος που θέτει την "Βία" (που όπως και στο συγκεκριμένο έργο είναι το βασικό αντικείμενο και όχι το Κακό με τις ανούσιες μεταφυσικό-ηθικό-θεολογικό-υπαρξιακές του προεκτάσεις) υπό έλεγχο. Στο "Νο Land..." κανένας. Το μόνο έργο που μπορώ να πω ότι έχει παρουσιάσει το εν λόγω γεγονός ποιο πειστικά και σαφώς ποιο αποτελεσματικά είναι το "Apocalypse Now"
Στα μείων του έργου είναι η τελευταία σκηνή με το ατύχημα…… ήταν ένας πολύ φτηνός και γεμάτος έλλειψη φαντασίας τρόπος κλεισίματος του έργου. Όλο το Έργο ασχολείται πολύ επιτυχώς με την ανώφελη προσπάθεια του ανθρώπου να ελέγξει τη Βία και στο τέλος οι brothers μας πετάνε μια σκηνή οδικού ατυχήματος!!! Έλεος…!!!!
Αγαπητέ Σπύρο,
Όσον αφορά στον Φίντσερ, θα σε παραπέμψω στο πρώτο-πρώτο κείμενο που έγραψα για το Zodiac.
Το Καμιά Πατρίδα δεν τελειώνει με τη σκηνή του ατυχήματος, η οποία θεωρώ ότι είναι πολύ ταιριαστή με τη γενικότερη λογική της ταινίας, αλλά με την αφήγηση των δυο ονείρων από τον σερίφη.
1. Από το Άλιεν 3 μέχρι το Σέβεν, περνώντας τελευταία και από το Ζόντιακ, ο Φίντσερ έχει εξερευνήσει με συμπαγή τρόπο το πρόβλημα του κακού, που είναι εκτός των άλλων και ένα από τα βασικά θεολογικά προβλήματα για οποιονδήποτε "θεϊστή", οπαδό της ύπαρξης Θεού.
2. Οι τελευταίοι Κοέν μου άρεσαν, όπως και τα περισσσότερα από τα έργα τους, αλλά ταυτόχρονα για διάφορους λόγους έμεινα ανικανοποίητος από το έργο, ίσως εν μέρει γιατί μου φάνηκε, τέλεια φτιαγμένο, αλλά ξαναζεσταμένο φαϊ (βλ. Μόνο αίμα), ίσως γιατί έχω ειλικρινά βαρεθεί την αναπαράσταση του αμερικάνικου νότου ως καμβά στοχασμού, κινηματογραφικού και μη, με όλη την "αντρίλα" που αναδεικνύει, ίσως τέλος γιατί δεν πιστεύω ότι υπήρξαν ποτέ "παλιές καλές μέρες" και ότι τα πράγματα "χειροτερεύουν": με άλλα λόγια, στο δικό μου μυαλό ο παππούς του Τόμι Λι δεν ήταν ο καλός σερίφης της πολίχνης, αλλά ο Τζέιμς Χόλντεν, το κάθαρμα της άγριας συμμορίας και άλτερ έγκο του Μπαρντέμ, ο δε βασικός απόγονος όλων των ανωτέρω ήταν ο Αγκίρε.
Δημήτρη,
Συμφωνώ απολύτως για τον Φίντσερ, είναι μαζί με τον Π.Τ.Άντερσον τα μεγάλα αμερικανικά "χαρτιά". Οι ταινίες του έχουν πάντα κάτι να πουν, κι αυτό είναι που διαχωρίζει τους καλούς από τους μεγάλους σκηνοθέτες.
Όσο για τους Κοέν, μάλλον συμπίπτουν οι απόψεις μας. Μια τέλεια κουρδισμένη μηχανή που αφήνει μια γεύση αμηχανίας-ανικανοποίητου. Σωστή θεωρώ και η αναφορά στο "Μόνο αίμα", που κινηματογραφικά ίσως είναι πιο κοντά από οποιαδήποτε άλλη ταινία των Κοέν στο "Καμιά πατρίδα..."
Δημοσίευση σχολίου