Religulous - Λειψή σάτιρα

Η θρησκεία προσμετρά το ζην; Ο Μισέλ Ονφρέ στο βιβλίο του «Πραγματεία περί Αθεολογίας, Φυσική της μεταφυσικής», Εξάντας, 2006, επιτίθεται με βιαιότητα κατά των γνωστών θρησκειών, κατά του θρησκευτικού φαινομένου και του υπερβατικού στοιχείου γενικότερα. Η ριζική κριτική-θεωρεί-είναι πάντα επίκαιρη, γιατί, αντιθέτως απ’ό,τι πιστεύεται, δεν ζούμε σε μια αθεϊστική κοινωνία, ούτε έχουμε καν περάσει σε μια μεταχριστιανική εποχή. Ο θετικισμός και ο εμπειρισμός δεν έχουν επικρατήσει και η κοσμική σκέψη παραμένει εμποτισμένη από την ιουδαιοχριστιανική μεταφυσική. Οπότε, παρά τις επιφάσεις, η πάλη συνεχίζεται. Στο πλαίσιο αυτό, ο αμερικανός τηλεοπτικός κωμικός Bill Maher μας παρουσιάζει το ντοκιμαντέρ Religulous (από τις λέξεις «religion», θρησκεία και «ridiculous», γελοίος). Στόχος του : να ρίξει τα σατιρικά του βέλη ενάντια στη γκροτέσκα, δογματική, αστήριχτη και εν τέλει επικίνδυνη πλευρά των θρησκειών.

Όμως ο Maher παίζει εν ου παικτοίς : το θρησκευτικό φαινόμενο δεν εξαντλείται στον απατεώνα που κονομάει πείθοντας τους αδαείς και ηλιθίους ότι αποτελεί μετενσάρκωση του Ιησού. Βέβαια, η εμπορική εκμετάλλευση της μεταθανάτιας αγωνίας, της άγνοιας και της αφέλειας αποτελούν υπαρκτά φαινόμενα σήμερα, στις απαρχές του 21^ου αιώνα, σε έκταση μάλιστα που προκαλεί έκπληξη. Η εμπορευματοποίηση και η ιδεολογικοποίηση των ιερών κειμένων δεν έχουν εκλείψει, παρά την πρόοδο της επιστήμης και την επικράτηση της μαζικής δημοκρατίας και του σχετικιστικού φορτίου της. Ο πλουραλισμός των αξιών και η ισοτιμία των τρόπων ύπαρξης έχουν μεν εξασθενίσει την εκκλησιαστική επιρροή στα δημόσια πράγματα, αλλά για τον Maher ορισμένοι κίνδυνοι είναι πιο έντονοι από ποτέ.

Έχοντας βιώσει στο πετσί του την οκταετία Μπους και την όξυνση του φονταμενταλισμού (άξονας του κακού), ο Maher απευθύνει το δικό του μανιφέστο κατά του θρησκευτικού φανατισμού και του επικείμενου πολέμου των πολιτισμών. Ωστόσο, μια ενδεχόμενη μελλοντική αναμέτρηση ανάμεσα στις Η.Π.Α. και την Κίνα δεν θα έχει αμιγώς θρησκευτικό χαρακτήρα, κάθε άλλο. Στον αγώνα για παγκόσμια κυριαρχία, άλλης τάξεως συμφέροντα θα διαδραματίσουν τον πρωτεύοντα ρόλο για το σχηματισμό των αντίπαλων στρατοπέδων. Ο Maher αγνοεί ή κάνει πως αγνοεί μια σημαντική συνιστώσα της σύγκρουσης των πολιτισμών : την εργαλειοποίηση της θρησκείας από τις αντιμαχόμενες κρατικές οντότητες.

Τα τέρατα αντεπιτίθενται - Monsters vs Aliens

Το computer animation Monsters vs Aliens του στούντιο Dreamworks (Shrek, Shark Tale, Madagascar, Over the Hedge, Bee Movie, Kung Fu Panda) αφηγείται την ιστορία 5 «τεράτων» που καλούνται από τον αμερικανό πρόεδρο, για να σώσουν τη γη από την εισβολή εξωγήινων δυνάμεων. Φυλακισμένα από την αμερικάνικη κυβέρνηση για να μην τρομάζουν τους ευυπόληπτους πολίτες, τα 5 άκακα κατά βάθος «τέρατα» ρίχνονται με αυτοθυσία στη μάχη κατά των κακών εισβολέων προκειμένου να κερδίσουν την ελευθερία τους. Πολλές αναφορές σε και επιρροές από διάσημες «κανονικές» ταινίες, όπως Άνδρες με τα μαύρα, Μύγα, Σούπερμαν, Στενές Επαφές τρίτου τύπου, SOS Πεντάγωνο καλεί Μόσχα, Εγώ το Ρομπότ, Οι αρειανοί επιτίθενται (κι άλλες τόσες που μου διαφεύγουν) εντάσσονται αρμονικά σε μια ταινία που αποθεώνει τη διαφορετικότητα και αναδεικνύει την εσωτερική δύναμη που κρύβουμε όλοι μέσα μας, χωρίς να αγνοεί τη σημασία της ομαδικότητας.

Πολεμικό θέαμα και στρατηγικός στοχασμός - Πορφυρός λόφος

Ο Πορφυρός Λόφος, του κινέζου σκηνοθέτη Τζον Γου (Face/Off), είναι, κατά την ταπεινή μου γνώμη, μια από τις καλύτερες και θεαματικότερες πολεμικές ταινίες που έχουν γυριστεί μέχρι σήμερα. Χωρισμένη σε δύο μέρη για τους κινέζους θεατές, στο δυτικό κόσμο προβάλλεται σε μια ενοποιημένη εκδοχή των 146 λεπτών. Στη διάθεση του Γου βρίσκονται η αφρόκρεμα των κινέζων ηθοποιών, πλήθος κομπάρσων, τεχνικά και ψηφιακά μέσα.

Η ενορχήστρωση όλων των υλικών και έμψυχων μέσων από τον Τζον Γου παράγει ένα αρμονικό και στιβαρό κινηματογραφικό έπος γύρω από μια πραγματική, και κομβική από ιστορικής πλευράς, μάχη στη νότια Κίνα στις αρχές του 3^ου αιώνα μ.Χ. Η ταινία υπηρετεί δύο κυρίως σκοπούς : αφενός, επιδιώκεται να καταδειχθεί ότι η κινέζικη κινηματογραφική βιομηχανία είναι ισάξια αν όχι ανώτερη από την αμερικάνικη. Αφετέρου, το καλοκουρδισμένο και εντυπωσιακό θέαμα «συνοδεύει» προπαγανδιστικά την επέλαση της Κίνας προς την κατάκτηση της παγκόσμιας ηγεμονίας.

Ο Πορφυρός Λόφος βρίθει εικόνων και πληροφοριών γύρω από την ιστορική περίοδο, αλλά και γενικότερα τον πόλεμο. Βέβαια, είναι αδύνατη –λόγω άγνοιας των συγκεκριμένων ιστορικών δεδομένων- η κρίση περί της αλήθειας των αναπαριστώμενων γεγονότων. Ας επιχειρήσουμε ωστόσο μια σύνοψη των κεντρικών ιδεών γύρω από τη διεξαγωγή του πολέμου :

-Η μάχη κερδίζεται πριν δοθεί. Η προετοιμασία ενόψει της αναμέτρησης παίζει μείζονα αν όχι απολύτως καθοριστικό ρόλο. Η μελέτη του αντιπάλου, η αποτελεσματική κατασκόπευσή του, η γνώση της προσωπικότητας, των αδυναμιών και της ψυχολογικής του κατάστασης επιτρέπουν τη βέλτιστη προπαρασκευή για τη μελλοντική νίκη.

-Η ωμή αντιπαράθεση ισχύος δεν αποτελεί το μοναδικό χαρακτηριστικό της πολεμικής αναμέτρησης. Ο αριθμητικά και εξοπλιστικά ισχυρότερος δεν επικρατεί πάντοτε σε βάρος του υποδεέστερου, γιατί η στρατηγική πονηριά μπορεί να υποσκελίσει τα όποια αφηρημένα πλεονεκτήματα.

-Η ισχύς έγκειται εν τη ενώσει. Στην ταινία Ραν του γιαπωνέζου Ακίρα Κουροσάβα ο θνήσκων βασιλιάς δείχνει στους γιους του πως ενώ ένα βέλος θρυμματίζεται εύκολα στα χέρια του καθενός, τρία βέλη μαζί είναι απολύτως άθραυστα. Αντίστοιχη παραβολή χρησιμοποιείται και στον Πορφυρό Λόφο. Οι «στρατηγοί» μάλιστα συμμετέχουν ενεργά και με αυτοθυσία στις μάχες, δίνοντας το καταλυτικότερο παράδειγμα στους στρατιώτες τους.

-Η φύση δεν αποτελεί κάτι ξένο και άγνωστο για τους ανθρώπους. Αποφασιστικό πλεονέκτημα αποκτά όποιος ξέρει να ερμηνεύει και να αξιοποιεί τα φυσικά φαινόμενα. Ο σεβασμός προς τη φύση συνάδει με την έμπρακτη εκτίμηση που οφείλει κανείς στο πρόσωπο του αντιπάλου. Όποιος συνδυάζει τα δύο αυτά στοιχεία, βρίσκεται πιο κοντά στη νίκη.

Όλα τα παραπάνω δίνονται στον Πορφυρό Λόφο με έναν χαμηλόφωνο και διόλου διδακτικό τρόπο. Η επιτυχία του Τζον Γου συνίσταται στο ότι περνάει με άνεση από το μικρό στο μεγάλο. Η χρήση των ψηφιακών δυνατοτήτων είναι λελογισμένη, ενώ μια αίσθηση ελαφράδας και ήρεμης δύναμης διατρέχει όλη την ταινία. Ο Γου αποσπά επίσης από όλους τους πρωταγωνιστές πειστικές ερμηνείες. Πρόκειται πραγματικά για ένα σπάνιο συγκερασμό θεάματος και στοχασμού.

Ο Χίτσκοκ στις Κυκλάδες - Μικρό Έγκλημα

Είναι δύσκολο είδος η κωμωδία. Ίσως το δυσκολότερο. Ο κύπριος σκηνοθέτης Χρίστος Γεωργίου τοποθετεί τη δράση της τελευταίας του ταινίας, Μικρό Έγκλημα, στη Θηρασιά, ένα μακρόστενο νησί, «δορυφόρο» της Σαντορίνης. Επηρεασμένος εμφανώς από τον Χίτσκοκ, ο Γεωργίου κάνει μια ελαφριά σπουδή πάνω στην έννοια του θεάματος. Η Σαντορίνη αποτελεί το μεγαλοπρεπές τοπίο που αντικρίζουν καθημερινά οι κάτοικου του μικρού νησιού. Η ζωή κινείται σε χαλαρούς ρυθμούς και η τεχνολογία, μέσω κυρίως της τηλεόρασης και των κινητών τηλεφώνων, γεφυρώνει το χάσμα με τον έξω κόσμο. Τα σημαντικά και τα σπουδαία συμβαίνουν αλλού, σε έξω τόπους.

Όταν επομένως ένας νέος εγκλωβισμένος αστυνομικός (Σερβετάλης) βρεθεί αντιμέτωπος με ένα χαμογελαστό πτώμα σε έναν γκρεμό, θα θέσει σε κίνηση τη φαντασία του, ανα-πλάθοντας διαφορετικές εκδοχές των γεγονότων πριν από την πτώση. Το ακινητοποιημένο τοπίο της αποκομμένης Θηρασιάς ευνοεί αυτή τη διαδικασία, καθότι σε κανονικές συνθήκες δεν συμβαίνει απολύτως τίποτα αξιόλογο. Αντίθετα, μέσα στην πόλη δύσκολα γεννιούνται παραμύθια και φανταστικές ιστορίες. Η πραγματικότητα εκεί πολλές φορές αποδεικνύεται πιο περίπλοκη και οδυνηρή από την πιο ευφάνταστη ιστορία.

Ο αστυνομικός της ιστορίας μας λοιπόν έχοντας δεθεί φυσιολογικά με το νησί και τους κατοίκους του, επιχειρεί να ξαναβρεί το χαμένο ρόλο του και την ξεχασμένη αποστολή του, παίρνοντας πλέον αποστάσεις από τους ντόπιους. Αφού αδυνατεί να εκτελέσει τα κλασσικά του καθήκοντα, ανατρέχει στον αρχετυπικό και μεγαλεπήβολο ρόλο του ντετέκτιβ-ερευνητή. Φυσικά το ευρύτερο περιβάλλον δεν ευνοεί τέτοιου είδους δραστηριότητες. Έτσι, καταφεύγει αυτοσχεδιαστικά στη χρησιμοποίηση του (ερασιτεχνικού) οπλοστασίου της παρακολούθησης. Οι κάτοικοι από φίλοι και γείτονες γίνονται αντικείμενα παρατήρησης και έρευνας. Όσο ο αυτοσχέδιος ντετέκτιβ συγχρωτιζόταν μαζί τους, παρέμεναν ουσιαστικά άγνωστοι, ξένοι. Η γνώση του Άλλου προϋποθέτει μια (κριτική) απόσταση. Ο αστυνομικός χάνει πλέον και τα τελευταία ψιμύθια της επαγγελματικής του δεοντολογίας και γίνεται ένας «αδίστακτος» ρεπόρτερ προκειμένου να βρει την αλήθεια.

Η επίμονη αυτή διαδικασία δεν είναι χωρίς συνέπειες. Όπως ο Τζέιμς Στιούαρτ στο Rear Window ο αστυνομικός θα σπάσει το πόδι του πέφτοντας, αφού όμως πρώτα βρει τη λύση στο αστυνομικό μυστήριο, το οποίο ουσιαστικά δεν ήταν μυστήριο. Ο αινιγματικός τίτλος της ταινίας δηλώνει ότι το έγκλημα υπάρχει, αλλά δεν είναι μικρό ούτε στιγμιαίο : είναι μεγάλο και διαρκές, και σχετίζεται με την οικιστική υπερεκμετάλλευση των αρχέγονων ελληνικών τοπίων. Όπως κάθε κωμωδία που σέβεται τον εαυτό της, το φιλμ του Γεωργίου στηρίζεται σε μια πικρή θεώρηση των πραγμάτων.

Ένας μήνας απογοητευτικός - Watchmen, The International, Σούλα Έλα Ξανά

Τις τελευταίες τρεις εβδομάδες, μετά το μεγάλο Ίστγουντ, δεν αξιώθηκα να δω κάτι καλό. Το Watchmen, βασισμένο στο ομώνυμο κόμικ των Μουρ, Γκίμπονς και Χίγκινς, ήταν επίπεδο, υποτονικό, εντέλει αδιάφορο. Το The International με τον Κλάιβ Όουεν δεν συνιστά ούτε περιπέτεια ούτε πολιτικοποιημένο θρίλερ. Άγευστο και άχρωμο. Το ελληνικό Σούλα Έλα Ξανά διαθέτει μια απαστράπτουσα Ζέτα Μακρυπούλια, αλλά τίποτα παραπάνω. Χάρτινοι χαρακτήρες, εικονική πραγματικότητα, τηλεοπτική «αισθητική». Περιμένω με ανυπομονησία έναν καλύτερο κινηματογραφικά Απρίλιο.